اگر قرار باشد مزاج ها را به شکل ساده تعریف کنیم، باید گفت: هر فرد دارای مزاج پایه است که از پدر و مادر به ارث می برد و در طب سنتی به آن مزاج سرشتی گفته می شود.
به طور کلی، حکما آن را به ۹ دسته تقسیم بندی کرده اند:

۱– معتدل       ۲– گرم      ۳– سرد      ۴– تر        ۵– خشک       ۶- گرم و تر      
۷- گرم و خشک        ۸- سرد و تر        ۹- سرد و خشک
اما برای درک بهتر می توان آن را به ۴ دسته خلاصه کرد:
۱- گرم و تر                      ۲- سرد و تر                  ۳- گرم و خشک                       ۴- سرد و خشک
علایم مختلفی در کتابهای طبی آمده است که افراد می توانند بر اساس آن، مزاج خود را بررسی کنند از جمله؛
واکنش فرد نسبت به خوراکی ها
افرادی که مزاج گرم دارند با خوردن گرمی دچار مشکل و ناراحتی می شوند؛ از طرفی افرادی که مزاج سرد دارند با خوردن همان گرمی، شرایط بدنی بهتری پیدا می کنند و می توان گفت گرمی ها با این افراد بیشتر سازگار است.
واکنش فرد نسبت به آب و هوا
از نظر آب و هوا نیز چنین است؛ یعنی افرادی که گرم مزاج هستند تمایل بیشتری به هوای خنک و فصل سرد سال دارند و افرادی که سرد مزاج هستند، در هوای گرم راحت ترند و در فصول گرم احساس راحتی بیشتر می کنند.
روش کار
افرادی که مزاج گرم دارند، کارهایشان را با سرعت بیشتری انجام می دهند در حالی که افراد با مزاج سرد در انجام کارها کندترند. گرم مزاج ها تندتر صحبت می کنند و سرد مزاج ها با تأنی بیشتر حرف می زنند و کلاً کم حرف ترند.
خواب
در افرادی که مزاج گرم یا خشک دارند، خواب کمتر و افرادی که مزاج سرد یا تر دارند میزان خواب بیشتر است.
جـــثه
معمولاً گرم مزاج ها جثه درشت تری دارند و رشد بدنی شان (از نظر قدی و عرض شانه ها) بیشتر است اما افراد سرد مزاج، جثه ریزتری دارند. البته در بین گرم مزاج ها، افراد با مزاج گرم و تر نسبت به افرادی که مزاجشان گرم و خشک است، جثه درشت تری دارند. افراد با مزاج تر چاق تر هستند و افراد با مزاج خشک استخوان بندی ریزتر دارند و عموماً لاغرترند.
ادامه دارد...
ا. ابن علی