حج که شجرهٔ طوبای ابراهیم در طور سینای مکّه است؛ حج که یادگار ابراهیم(ع) و میراث همه پیامبران است، رکن وثیق و حبل المتینی است که یادش هر مشتاقی را بر زورق امید مینشاند و نامش هماره با دریایی از آرزو همراه است. حج نام زیبایی است که بارقهٔ عزّت برای دلهای موّحدان و صاعقهٔ ذلّت برای قلوب مشرکان و کافران به همراه دارد.
اذان اول بارقهٔ عزت است (وَ أذِّن فی الناسِ بالحجِّ یأتوکَ رِجالاً و عَلی کلِّ ضامرٍ یأتینَ من کلِّ فجٍّ عَمیق)سوره حج آیه 27. پیام توحید را در سراپردهٔ دلهای مؤمنان مینشاند و بذر عشق و دانهٔ شوق را در سرزمین جان میپروراند و همه را در میقات الهی فرا میخواند، با احرام به حرم خویش میکشاند ،به بلد امن مکه دعوت میکند و به زمزم و صفایش میرساند. آنگاه شوق لقایش را در دل مینشاند. به خانهاش میبرد و به وصالش بشارت میدهد. در عرفانِ عرفات خود غرقش میکند، در شب روشن مشعر، طلوع بدون غروب خورشیدِ خود را مینمایاند، به منای عشق میکشاند و در مسلخ آرزوها اسماعیلِ دوستی به غیر او را ذبح میکند و شیطان و نفس سرکش انسانی را بانارِ غضب رمی میکند و آن چه جلوههای محبت به اوست به نور رحمت جذب می کند، انگاه خالص کرده واصل میکند، به درون کعبه میخواند تا خود درون کعبهٔ دل درآید. و سر انجام او را به محضر احباب بار میدهد و نهال محبت و مودت اهل بیت علیهم السلام را در جان او غرس می کند؛ وه که چه شیرین است!
اما اذان دوم صاعقهٔ ذلّت است (و أذانٌ منَ الله اِلی الناسِ یَوم الحجِّ الأکبر انّ اللهَ بریٌ منَ المُشرکینَ وَ رسُوله)سوره توبه آیه 3. که با صلای ابراهیمی بیان شد و با صلابت علوی تثبیت گردید،حج حقیقی را، که حضور فرهنگ اصیل آن در همه عرصههای زندگی است به گوش جان میرساند. حج، کنگره جاودان و دیوانِ سراسر آیینِ دین اسلام است. حج، حقیقت وحدت، نماد عزّت و ظهور شوکت جامعه اسلامی است. اگر مروهاش صفا دارد و زمزم آن وفا، رمیش جفا دارد و سینه شیاطین شرک و کفر را میشکافد. از این رو باید هر دو اذان را شناخت و با هر دو آهنگ هماهنگ بود.
برای آشنا شدن با این دو صلای آسمانی و اذان زمینی و برای پی بردن به حقایق و اسرار و حکمتهای موجود در حج، مجموعه آثار گفتاری و نوشتاری، فقیه و حکیم فرزانه حضرت آیت الله جوادی آملی (مد ظله) درباره حج و زیارت در کتاب «صهبای حج» تنظیم و تدوین شده و به مشتاقان معارف عرضه میگردد. این اثر میتواند همچون مشعلی فروزان راهنمای زائران حرم الهی و قاصدان کوی دوست باشد.
این کتاب در 600 صفحه و مشتمل بر چهار بخش مرتبط با هم است. مجموعه کاملی است که از آغاز سفر حج تا انجامِ آن را در بر میگیرد. عناوین بخشهای کتاب عبارتند از:
1- ابعاد حج، 2- اماکن حج، 3- مناسک حج، 4- زیارت
هر یک از بخشها فصولی را در بردارد که مجموعه همه آنها به 36 فصل میرسد. بخش نخست که بیشتر به تبیین جایگاه، اهمیت و نظام حج در اسلام میپردازد شامل مباحثی کلی دربارهٔ ابعاد حج است که بر دیگر مباحث کتاب پرتوافکن است. بخشهای دوم و سوم بر اساس ترتیب مناسک عمره و حج تنظیم شده و شامل بحثهایی درباره برخی از معارف، اسرار و ویژگیهای اماکن و مناسک حج و نیز بیان شرایط، اوصاف و مراتب حجگزاران و زائران است.
بخش چهارم نیز به بیان معارفی درباره زیارت اختصاص داده شده؛ زیرا کمال و تمام حج به حضور در نزد پیشوای معصوم (ع) است. و بدین لحاظ مستحب است سفر حج به زیارت خاندان نبوت و امامت (علیهم السلام)ختم شود.
با امید به این که این «صهبا»، که جرعهای از زمزم معارف ناب و حقایق پاک «حج» است، جانهای تشنه را سیراب و رخسارهای خسته را طراوت بخشیده و نمای وجودی انسان را با نمادهای الهی تعالی بخشد، قسمتی از فصل دوم، در بخش سوم کتاب را با هم مرور میکنیم.
نمایی از باطن حجّ در پرتو بیان اسرار
امام صادق (علیه السلام) در بیان برخی اسرار حج که ترسیم کننده چهرهٔ باطنی حج است فرمود:«چون ارادهٔ حج کردی، پیش از عزم بر سفر، دل خود را از هر کار و از هر حجابی خالی کن و همهٔ کارهایت را به آفریننده ات واگذار و در همهٔ حرکات و سکونتهایت بر او توکل کن و تسلیم قضا و فرمان و تقدیر او شو و دنیا و رفاه و آسایش و نیز مردم را وداع گو و حقوقی که از مردم داری ادا کن و بر زاد و راحله و یاران و قوّت و جوانی و مال خود تکیه مکن. چه بسا همینها دشمن و وبال تو گردد؛ زیرا هر که به گمان خویش خواهان خوشنودی خداوند باشد اما بر چیزی جز او اعتماد ورزد دشمن و وبال او گردد، تا بداند که او را نیرویی نیست. پس تو را و نیز هر کس دیگر را چاره و گریزی جز در پرتو عصمت و نگهبانی خداوند و توفیق او نیست. آنگاه خود را مهیّا کن چونان کسی که امید به بازگشت ندارد. خوش معاشرت باش و اوقات فرایض خدا و سنن پیامبرش(ص) و آنچه از ادب و تحمل و صبر و شکر و شفقت و سخا و ایثار که بر تو واجب است، در همهٔ اوقات رعایت کن.
سپس با آب توبهٔ خالصانه، گناهانت را بشوی و جامهٔ صدق و صفا و خشوع در بر کن و از هر آنچه که تو را از یاد خداوند مانع میشود و از اطاعت او باز میدارد دوری کن؛ و لبیک گو بدین معنا که خدا را پاسخی بیآلایش و پاک دادی، چنانکه به ریسمان استوارش چنگ زدی و به قلب خویش با کروبیان به گِرد عرش طواف کن، همچون طواف خویشتن با مسلمانان بر گرد کعبه؛ و به قصد فرار از هوا و تبرّی از همهٔ نیرو و توان خویش، هَروَله کن.
آن گاه از غفلت و لغزشهایت با رفتن به منا، برون آی و آنچه را بر تو روا و حلال نیست و سزاوار آن نیستی تمنّا مکن؛ و در عرفات به خطاهایت اعتراف کن. در مزدلفه(مشعر) پیمان خویش را بر وحدانیّت خداوند تجدید کن و به او تقرّب جو و از او پروا بدار؛ و با صعود به جبلُ الرحمة، با روح خویش به ملأ اعلی فراز آی و به هنگام قربان کردن، گلوی هوا و آز را ببُر؛ و به هنگام سنگ زدن به جمرات، شهوات و خساست و دنائت و زشتی را رمی کن و با تراشیدن مویت، عیبهای آشکار و نهان را ببر.
سپس با ورود به حرم، از پیروی از خواست خویش در امان خداوند و حمایت و نگاهداشت و حفظ او گام نِه؛ و کعبه را زیارت کن در حالی که صاحب آن را بزرگ میداری و به جلال و قدرت او آگاهی؛ و حجر السود را به نشان اینکه به قسمت او خشنودی و در برابر عزت او سر افکندهای استلام کن و با طواف وداع، با هر آنچه جز اوست بدرود گوی و با وقوف خویش بر کوه صفا روح خود را برای دیدار خداوند در روزی که دیدارش خواهی کرد پالوده ساز و در کوه مروه با پیراستگی از گناهان، نسبت به خداوند، صاحب مروّت باش.
بدان که خداوند حج را واجب نفرمود و از بین همهٔ طاعات آن را با اضافه کردن به نام خویش ویژه نساخت:{و للهِ عَلی الناسِ حِجُّ البَیت}،و در خلال مناسک،سنتی از برای پیغمبرش تشریع نکرد، مگر برای آمادگی و اشاره به مرگ و قبر و بعث و قیامت که این همه از آغاز تا انجام اشارتی است برای عاقلان و خردمندان ».
برای امانت گرفتن کتاب میتوانید به دفتر مجمع جهانی حضرت علی اصغر(ع) مراجعه کنید.
به نیّتِ نشر اسلامِ عزیز